COĞRAFYACILAR
-2-
İBN HURDAZBİH
İbn Hurdazbih günümüze kadar ulaşan Kütabü'l-mesalik ve'l-memalik'in yazarıdır.Fars kökenli bir coğrafyacıdır.
Yollar ve Ülkeler kitabını 846-7 yılında yazmıştır.
Tüccarların izleyebileceği bir yol kitabı, İslam dünyasında ki ticaret yolları ve ulak yollarının yanında , Hazar Denizinden ve Rusya'nın Avrupa yakasından kuzey Afrika'ya kadar ve İspanya'daki posta durakları belgelenmiştir.İbn-i Hurdazbih Halifelik boyunca posta yolları üzerinde çok ayrıntılı bilgi sağlamış, evreleme yerleri ve aralarındaki mesafeleri fersah olarak açıklamıştır.
İSTAHRİ
İstahri, 10.yüzyılda yaşamış olan İslam Coğrafyacısı, gezgin ve bir tür masalek edebiyetının kurucusudur.İran şehri İstakhr'da doğduğu için İstahri "İstakhrlı"olarak anılmıştır.
Çıktığı uzun yolculuklarda ki gözlemlerini ve incelemelerini ; 919 yılında yazdığı Kitabe el-Misalik ve'l Memalik' de anlatmıştır.Bu eserde tüm kıtaların renkli haritaları bulunmaktadır.
EL-MESUDİ
Bu eseriyle tarih ve coğrafyayı geniş çaplı bir biçimde birleştiren ve aynı eserde sunan ilk Arap olmuştur.
BATLAMYUS
Coğrafya adlı yapıtıyla matematiksel coğrafya alanını kurmuştur.Coğrafya'nın birinci kitabı , Dünya'nın büyüklüğü ve kartografik izdüşüm yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgi verir.
İkinci kitapla yedinci kitap arasında , tanınmış memleketlerdeki önemli yerlerin , yani önemli kentlerin, dağların ve nehirlerin enlem ve boylamları verilerek Dünya'nın düzenli bir tasviri yapılır.Enlem ve boylamlardan , yani bir başlangıç dairesine olan uzaklıklardan söz eden ilk bilgin olan Batlamyus'un enlem ve boylam tablolarıyla açıklamaya çalıştığı Dünya , 20 güneyden, 65 kuzeye ; batıdaki Kanarya adalarında , bunların yaklaşık 180 doğusundaki bölgelere uzanmaktadır.
Bunun dışında kalan bölgeler Batlamyus tarafından bilinmemektedir.
Başlangıç meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği için, vermiş olduğu koordinatlar hatalıdır.
Ancak Kolomb bu yanlış bilgilerden cesaret alarak Batı'ya doğru gitmiş ve Kuzey Amerika'ya ulaşmıştır.
Batlamyus iklim, doğal ürünler ve fiziki coğrafyaya giren konularla hiç ilgilenmemiştir.
EVLİYA ÇELEBİ
İlk gezisini İstanbul ve çevresine yaptı.1640 başlarında Bursa'ya gitmek üzere İstanbul'dan çıktı.Bu seyahatten 35 gün sonra geri döndü.
Evliya Çelebi ikinci seyahatini Temmuz 1640'ta İzmit'e yaptı.Bu suratle 1640'dan 1681'e kadar sürecek olan elli yılı aşkın bir seyahat hayatı yaşadı.
Gezdiği yerler arasında o zamanki Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan hemen hemen bütün yerler vardır.Gezmek için gittiği son yer Mısır oldu.
Ünününe ün katan Seyahatname kitabı 10 ciltten oluşur.
PİRİ REİS
Piri Reis denizciliğe amcası Kemal Reis'in yanında başladı.1487-1493 yıllarında Akdeniz'de korsanlık yaptılar.1486'da Endülüs'te Müslümanların hakimiyetindeki son şehir olan Gırnata'da katliama uğrayan Müslümanlar Osmanlı Devletinden yardım isteyince o yıllarda deniz aşırı sefere çıkacak donanması bulunmayan Osmanlı Devleti , Kemal Reis'i Osmanlı bayrağı altında İspanya'ya gönderdi.Bu sefere katılan Piri Reis amcası ile birlikte Müslümanları İspanya'da Kuzey Afrika'ya taşıdı.
Venedik üzerine sefer hazırlığına girişen II.Beyazıt Akdeniz'de korsanlık yapan denizcileri Osmanlı donanmasına katılmaya çağırması üzerine 1494'te amcası ile birlikte Osmanlı hizmetine girdi.
Piri Reis 1495-1510 yıllarında İnebahtı. Motan,Koron, Navarin, Midilli, Rodos gibi deniz seferlerinde görev yaptı.Akdeniz'de yaptığı seferler sırasında gördüğü yerleri , daha sonra Kitab-ı Bahriye adıyla dünya denizciliğinde ilk klavuz kitabı olma özelliğini taşıyacak olan kitabının taslağı olarak kaydetti.
Gözlemlerinden yararlanarak 1513'te ilk Dünya haritasını çizdi.Atlas Okyanusu , İber Yarımadası, Afrika'nın batısı ile Amerika'nın doğu kıyılarını kapsayan üçte birlik parça , bu haritanın günümüzde elde bulunan bölümüdür.
Piri Reis yaptığı seferlerden sonra , tuttuğu notlardan kitabını yazmak için Gelibolu'ya döndü. Derlediği notlarını bir denizcilik kitabı olan Kitab-ı Bahriye'de bir araya getirdi.
BİRUNİ
Biruni'nin astronomi alanında yaptığı çalışmalarının başında Sultan Mesut'a 1010'da sunduğu "Mesudi fi'l Heyeti ve'n-Nücum" adlı yapıtı gelmektedir.
Kanun adlı eserinde Aristo ve Batlamyus'un görüşlerini tartışma konusu yaparak Dünya'nın kendi ekseninde dönüyor olma olasılığı üzerinde durması bilim tarihi açısından önemlidir. Ancak bu konuda kesin bir sonuca varamadığı düşünülen Biruni'nin günümüze kadar bu konuda eserine ulaşılamamıştır.
"Nihayatü'l-Emakin" adlı yapıtı , coğrafyadan, jeoloji ve jeodeziye kadar bir dizi konudaki yazılarını içerir.
Sultan Mesut'a sunduğu "el-Kanunü'l-Mesudi" Biruni'nin astronomi alanındaki en önemli yapıtıdır.
Enlem eğikliğini Kas ,Gürgenç ve Gazze'de yaptığı çeşitli hesaplamalarla aslına çok uzak değerlerde bulmuştur.
Boylamın belirlenmesi enlem eğikliğine göre daha zor olduğundan Biruni, iki nokta arasındaki boylam farkını enleme ve aradaki toplam uzaklığa dayanan bir formülle hesaplama yoluna gitmiş , ölçme ve gözlemlerinde hata payını en aza indirgemek için uğraşmıştır.
Bunun yanında gözlem aletlerinin boyutunu büyütmek yerine onları çapraz çizgilere bölmeyerek duyarlılığı arttıracağını keşfederek verniye ilkelerinin temellerini atmıştır.
KOPERNİK
Nikolas Kopernik "Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine" başlığını taşıyan baş yapıtında Güneş Sisteminin tarifini yapmış,gezegenlerin güneşin merkezinde olduğu sabit yörüngeler üzerinde hareket ettiğini kabul eden Günmerkezlilik yasasını savunmuştur.1543 yılında , Kopernik'in ölümünden kısa bir süre önce yayınlanan bu kitap, "Kopernik Günmerkezliliği " denilen astronomik modelin başlangıcını oluşturur ve modern astronomik ve bilimsel gelişmelerin başlangıç noktası olarak gösterilebilecek bilim tarihinde bir dönüm noktası teşkil etmektedir.
Teorinin temelini oluşturan varsayımlar aşağıdaki gibi listelenmiştir;
-Gökyüzün de bulunan kürelerin veya dairelerin tek bir merkezi yoktur.
-Dünya'nın merkezi evrenin merkezi değildir, sadece yer çekiminin ve ayın merkezidir.
-Bütün küreler Güneş onların ortasındaymış gibi dönerler bu yüzden Güneş evrenin merkezidir.
-Yıldızlar hareketsizdir.Görünen günlük hareketleri dünyanın günlük dönüşünden kaynaklanmaktadır.
-Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesel hareketi gezegenlerin hareketinin ters yönde görünmesine sebep olur.
-Dünya Güneşin etrafında bir kürenin içinde hareket eder, bu güneşin yıllık yer değiştirmesi şeklinde görünmesine sebep olur; dünya birden fazla harekete sahiptir.
RATZEL
Siyasi coğrafya, devletle yer arasındaki ilişkileri coğrafyanın temel çalışma prensiplerine göre inceler.Alman bilim adamı Friedric Ratzel insanın dünyaya dağılışının doğal şartların etkisiyle oluştuğunu iddia ettiği Politik Coğrafya kitabıyla Siyasi Coğrafyanın kurucusu sayılır.
Bir ülkede , dünyanın tamamı veya bir kısmında, doğal, beşeri ve ekonomik olayların dağılışları , aralarındaki bağlantılar ile neden ve sonuçlarını inceleyerek, devlet işleyişi ile görüşler ileri sürer.
Kutup bölgeleri ve ekvator Afrika devlet yapılarının zayıf olması , orta enlemlerde güçlü ve köklü devletlerin kurulması , coğrafyanın siyasete etkisine örnektir.
ALFRED LOTHAR WEGENER
Gökbilim, meteoroloji ve yerbilim alanlarında çalışmıştır.Kıta kayması kuramını ortaya koymuştur. Wegener bu konudaki ilk görüşlerini 1912 yılında ortaya koymuştur."Kıtaların ve Okyanusların Kökeni" adlı eserini 1915 yılında yayınlamıştır.
Bu kitapta; başlangıçta tüm kıtaların Pangea adında tek bir kıta olduğunu , sonradan parçalanıp dağılarak zamanla günümüzdeki yerlerine ulaştığını ileri sürmüştür.Kuzey Kutbu'nun araştırılmasında katkıları olmuştur.Ayrıca kıtaların ayrılması ve günümüzdeki konumuna gelmesi hakkındaki fikirleri vardır.
GALİLEO
Rönesans'ın bilimsel devrimine büyük katkıda bulunmuş ve "gözlemsel astronominin babası", "modern fiziğin babası" ve "bilimin babası" gibi isimler takılmıştır.Gözlemsel astronomiye katkıları arasında Venüs'ün evrelerinin teleskopik kanıtı , Jüpiter'in en büyük dört uydusunun keşfi ve güneş lekelerinin gözlemi ve analizi bulunmaktadır. Galileo ayrıca uygulamalı bilim ve teknoloji alanında da çalışmış ve geliştirilmiş bir askeri pusula icat etmiştir.Galileo "İki Ana Dünya Sistemi Üzerine Diyalog" kitabında güneş merkezli sistemi savunmuştur.Kitabın Papa 8.Urban'a bir saldırı niteliğinde olduğu düşünülmüş ve Galileo ihbar edilmiştir.Engizisyon tarafından yargılanan Galileo'nun dalalet suçu işlediği öne sürülmüş ve Galileo yazdıklarından caymaya zorlanmış hem de hayatının geri kalanını ev hapsinde geçirmeye mahkum edilmiştir.Ev hapsindeyken en başarılı çalışmalarından olan İki Yeni Bilimi yazmış ve bu kitapta kırk yıl öncesinde kinematiği ve maddelerin kuvveti ile ilgili çalışmalarına yer vermiştir.
İDRİSİ
Gençliğinde İspanya'yı , Portekiz'i , Fransa'nın Atlas Okyanusu kıyılarını , Güney İngiltere'yi , Kuzey Afrika'yı gezen ve henüz 16 yaşındayken Anadolu'ya da gelen İdrisi, bu araştırma gezilerinde önemli bilgiler toplamıştır.1145'te Sicilya'daki Norman kralı II.Roger'in hizmetine girmiş ve hayatının geri kalanını orada geçirmiştir.Kralın ölüm tarihi olan 1154'te gümüşten bir yer küresi ile Roger'in Kitabı adlıeserini tamamlayarak krala sunmuştur.
Bu kitap için hazırlanmış olan 70 paftalık Dünya Haritası, o döneme değin bilinen Dünya'nın mükemmel bir tasvirini vermeyi amaçlayan kapsamlı bir çalışmadır ve bu nedenle haritacılık tarihinde önemli bir yer işgal eder.Bu nedenle haritacılık tarihinde önemli bir yer işgal eder.Bu haritalar incelendiğinde, Dünya'nın ekvatordan kuzeye doğru yedi iklim kuşağı ve bunları dik kesen on boylam çizgisiyle 70 parçaya bölündüğü görülür.Her parçanın kapsadığı ülkelerin coğrafi özellikleri, madenleri,bitkileri,hayvanları, yolları vs. ayrıntılı bir şekilde anlatmış olup özellikle Akdeniz yöresi ve Balkanlar hakkında verilen bilgiler çok önemlidir. İdrisi bu kitabı hazırlarken , kendi gözlemlerinin yanında İbn Havkal'dan ve Kral II.Roger için seyyahlar ve tacirler tarafından düzenlenmiş olan raporlardan yararlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder